ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΣΧΑ

ΠΑΣΧΑ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ, του Αντώνη Κρασάκη

ΗΘΗ, ΕΘΙΜΑ ΚΑΙ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ

Το θρησκευτικό συναίσθημα αυτή την περίοδο είναι αρκετά έντονο, μιας και ο εορτασμός του Πάσχα δεν περιλαμβάνει μόνο την Κυριακή της Ανάστασης, αλλά και ολόκληρη την προηγούμενη εβδομάδα, τη Μεγάλη Εβδομάδα, κατά την οποία πραγματοποιείται το τελετουργικό της προετοιμασίας της μεγάλης γιορτής. 

Ο κόσμος παρακολουθεί καθημερινά τις απογευματινές και βραδινές λειτουργίες, ενώ τη Μεγάλη Παρασκευή στολίζεται ο Επιτάφιος με αρωματικά άνθη και το βράδυ γίνεται η περιφορά του στις γειτονιές, όπου οι πιστοί ακολουθούν ψάλλοντας και ραίνοντας με ροδοπέταλα.
 Το επόμενο βράδυ, τα μεσάνυχτα του Μεγάλου Σαββάτου, γίνεται η Ανάσταση. Οι πιστοί παίρνουν με τις λαμπάδες τους το «Άγιο Φως», το μεταφέρουν στο σπίτι τους και κάθονται στο γιορτινό τραπέζι για να απολαύσουν τη μαγειρίτσα και να τσουγκρίσουν τα κόκκινα αυγά. Την Κυριακή του Πάσχα όλοι ξεχύνονται στις εξοχές για να σουβλίσουν το αρνί και να γιορτάσουν την Ανάσταση του Χριστού και τον ερχομό της άνοιξης.

ΕΘΙΜΑ

Στην Κρήτη, τα έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας είναι πολλά και πέρα από τα γνωστά που ισχύουν σε όλη την Ελλάδα, όπως κόκκινα αυγά, ετοιμασίες κ.λπ. υπάρχουν και τα εξής, τουλάχιστον στα χωριά: 

Όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα δεν ακούν τραγούδια, δεν τραγουδάνε ούτε σφυρίζουν, στα καφενεία δεν παίζουν χαρτιά και με ένα σπαούλι (σπάγκο) κρεμούν τον Φάντη της τράπουλας από το ταβάνι. Τα αγόρια και οι μεγάλοι άντρες όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα κόβουν ξύλα κυρίως κατσοπρίνια, ασπαλάθους και άλλους θάμνους και το Μεγάλο Σάββατο φτιάχνουν τη ρεματιά ύψους 3-4 μέτρων και πλάτους 6-8 μέτρων για να κάψουν το ομοίωμα του Ιούδα. Τη Μεγάλη Πέμπτη φτιάχνουν ένα ανθρώπινο ομοίωμα από ξύλα, τον «Ιούδα», τον οποίο περιφέρουν σε όλα τα σπίτια του χωριού και τον χτυπούν και κακίζουν για την αισχρή προδοσία του. Οι γυναίκες δίνουν ό,τι παλαιά ρούχα έχουν για να ντυθεί «ο βρώμος ο Ιούδας», τον οποίο παραγεμίζουν με άχερα. Τα αρνιά για το Πάσχα σφάζονται Μεγάλη Τετάρτη και Μεγάλη Πέμπτη. Οι ανύπαντρες κοπέλες μαζεύουν από τους κήπους κρίνους, τριαντάφυλλα, άνθη λεμονιάς και άλλα λουλούδια, για το στολισμό του Επιταφίου τη Μεγάλη Πέμπτη.

Στην Κρήτη και ειδικά τη Μεγάλη Παρασκευή υπάρχει το έθιμο ο ιερέας να μνημονεύει εντός της εκκλησίας πριν την περιφορά του Επιταφίου τα ονόματα όλων των κεκοιμημένων συγχωριανών της κάθε οικογένειας, έστω και πολλές γενεές πίσω. Φυσικά, ο λαός παρακολουθεί τις ιερές ακολουθίες όλης της Μεγάλης Εβδομάδας. Το Μεγάλο Σάββατο, το ομοίωμα του Ιούδα τοποθετείται πάνω στη ρεματιά με τα ξύλα, για το φόβο των Ιουδαίων, δηλαδή των γειτονικών χωριών που επιδιώκουν να κλέψουν τον Ιούδα. Το βράδυ της Ανάστασης, με το Χριστός Ανέστη, τα κοπέλια δίνουν (βάζουν) φωθιά στον Ιούδα, ο οποίος καίγεται με τα απαραίτητα μπαλοταρίσματα και ακόμα και εχθροί -εκείνη την ημέρα- δίνουν το φιλί της Αγάπης στο προαύλιο της εκκλησίας.

ΦΑΓΗΤΑ ΣΑΡΑΚΟΣΤΗΣ

Τα κύρια φαγητά που παρασκευάζουν οι νοικοκυρές της Κρήτης για τη Σαρακοστή του Πάσχα είναι τα άγρια χόρτα: καλίτσες (γλυκά πρώιμα άγρια ραδίκια), ασκολύμπροι (ασκόλυμπρα άγρια-αγκάθινα χόρτα), τζόχοι (ζοχοί), ψικοσιρίδες (πικρώδη άγρια χόρτα), χοιρομουρίδες (άσχημα στην εμφάνιση, όμως νοστιμότερα άγρια χόρτα), σταμναγκάθι (αγκαθωτό ραδίκι), ραπανίδες κ.ά. και βεβαίως οι χοχλιοί (σαλιγκάρια βραστά, μπουμπουριστά κ.ά.), τα διάφορα γιαχνί, τα παπούλια (βραστά όσπρια), ο χυλός (με αλεσμένο στάρι), οι βρουβόπιτες (πίτες με χόρτα ή γούλες), τα κουκιά (βραστά και πουρέ) κ.ά. Σαφώς, η νηστεία και τα έθιμα δεν είναι μόνο ιδεολογικός συμβολισμός, αλλά και δοκιμασία και υγεία και μακροζωία. Η σωστή νηστεία καταπολεμά το πάχος και καθαρίζει τον οργανισμό από τα τις τοξίνες, τα λιπίδια, τα τριγλυκερίδια κ.τ.λ., άρα είναι ό,τι καλύτερο για την υγεία του οργανισμού.

ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΩΝ ΠΑΘΩΝ, ΤΟ ΣΤΕΦΑΝΙ-ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ

Τα κάλαντα, το «Λάζαρε πες μας τι είδες... », λέγονται το πρωί του Σαββάτου του Λαζάρου και  αναφέρονται στην Ανάσταση του Λαζάρου. Επίσης, το πρωί της  Μεγάλης Παρασκευής λέγεται και το μοιρολόι «Σήμερα μαύρος ουρανός... » που αναφέρεται στη Σταύρωση του Χριστού. Τα κάλαντα αυτά λέγονται, συνήθως, από σχολικές ομάδες. Συνάμα, δυο κορίτσια ή ένα αγόρι και ένα κορίτσι κρατούν ένα στεφάνι που έχει πλεχθεί με τα ωραιότερα λουλούδια της εποχής και αυτό κατόπιν αποτίθεται με μεγάλο σεβασμό, είτε στον Επιτάφιο, είτε στον τάφο του πρόσφατα νεκρού της ενορίας. 

Η ΛΑΜΠΡΟΚΟΥΛΟΥΡΑ, ΤΑ ΚΑΛΙΤΣΟΥΝΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΚΕΡΙ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

Από το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης οι γυναίκες καταγίνονται με το ζύμωμα. Ζυμώνουν τα καλιτσούνια (χειροποίητες τυρόπιτες με μαλάκα ή μυζήθρα, που παλιά γινόταν τηγανιστά και όχι στο φούρνο, όπως γίνεται σήμερα με τα καλούμενα λυχναράκια), τα τσουρέκια και τις λαμπροκουλούρες. Η λαμπροκουλούρα δεν έχει στη μέση τρύπα, όπως τα μικρά κουλούρια σήμερα -για λόγους οικονομίας- και στο κέντρο της μπαίνουν κανονικά τρία κόκκινα αυγά, όσα και η Αγία Τριάδα. Γενικά, στα εδέσματα και γλυκίσματα του Πάσχα κυριαρχεί το γάλα, το αυγό και το τυρί (μαλάκα και ανθότυρο) που τώρα υπάρχουν άφθονα, ενώ τα Χριστούγεννα το λάδι, το μέλι κ.ά. Το Πάσχα οι σύντεκνοι (= οι νονοί, οι συν τέκνοι) πηγαίνουν στους βαφτισιμιούς τους το κουλούρι της Λαμπρής {οι βοσκοί πάνε κατσοχοίρι (βλέπε πιο κάτω)}, κόκκινα αυγά και το κερί της Ανάστασης (ένα άσπρο κερί).

Η ΜΑΛΑΚΑ, Η ΜΥΖΗΘΡΑ, ΤΟ ΑΝΘΟΤΥΡΟ, ΤΟ ΧΛΩΡΟ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΤΣΟΧΟΙΡΙ

Το «χλωρό» είναι φρέσκο τυρί, που μέχρι τη μέση είναι μαλάκα και από τη μέση και πάνω μυζήθρα. Το κατσοχοίρι είναι το μικρό τυρί-κουλούρι. Τα χλωρά και τα κατσοχοίρια τα έκαναν δώρα οι βοσκοί στους σύντεκνους, συγγενείς και πακτωτές τους, που δεν έχουν οι ίδιοι κοπάδι και για τις ανάγκες του Πάσχα.

«Μαλάκα» λέγεται στην Κρήτη το φρέσκο (μαλακό) κεφαλοτύρι, το πρώτο προϊόν του γάλακτος και «μυζήθρα» το δεύτερο προϊόν. Η μαλάκα βγαίνει βάζοντας στο γάλα πυτιά και χωρίς να βράσουμε το γάλα. Η μυζήθρα βγαίνει προσθέτοντας λίγο γάλα στον ορό (υγρό) που μένει μετά την αφαίρεση της μαλάκας και βράζοντας αυτό το μείγμα σε μεγάλη θερμοκρασία και χωρίς να βάλουμε πυτιά.  Όταν ξεραθεί η μαλάκα, λέγεται κεφαλοτύρι και όταν ξεραθεί η μυζήθρα, λέγεται ανθότυρο.

ΤΟ ΒΑΨΙΜΟ ΤΩΝ ΑΥΓΩΝ 

Από το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης οι γυναίκες καταγίνονται και με το βάψιμο των αυγών, που παλιά αυτό γινόταν από τα χρώματα των λουλουδιών, κυρίως της κόκκινης παπαρούνας. 

Μάλιστα πάνω στα αυγά, πριν τα βάψουν, κολλούσαν και μικρά άνθη και έτσι τα σχέδιά τους αποτυπωνόταν επάνω. Τα κόκκινα αυγά είναι, είτε σε ανάμνηση του χυμένου αίματος του Χριστού από τη λόγχη του ρωμαίου στρατιώτη, είτε γιατί το χρώμα αυτό αποτελεί έκφραση χαράς, λόγω της ερχόμενης άνοιξης και της Ανάστασης του Κυρίου.

Η ΦΟΥΝΑΡΑ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΨΙΜΟ ΤΟΥ ΙΟΥΔΑ

Πριν την Ανάσταση (κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής) όλα τα παιδιά του χωριού μαζεύουν ξύλα και τα αφήνουν στο προαύλιο της εκκλησίας. Την παραμονή της Ανάστασης σχηματίζουν ένα μεγάλο σωρό από τα ξύλα (τη λεγόμενη φουνάρα= η μεγάλη φωτιά ή φλόγα, προφανώς από το φως, φωτιά) και στην κορυφή έχουν ένα σκιάχτρο που υποτίθεται ότι είναι ο Ιούδας και την ώρα που ο παπάς λέει το "Χριστός Ανέστη" βάζουν φωτιά και καίνε τον Ιούδα. Η καμπάνα του χωριού χτυπά και πέφτουν πυροβολισμοί (ένα κακό έθιμο).

ΤΟ ΣΗΜΑΝΤΗΡΙ ΚΑΙ Η ΜΙΚΡΗ ΦΟΥΝΑΡΑ

Παλιά ο επίτροπος της κάθε εκκλησίας, δυο ώρες πριν την Ανάσταση, έπαιρνε ένα σήμαντρο και κτυπώντας το γυρνούσε από γειτονιά σε γειτονιά, για να ξυπνήσει-προσκαλέσει τους πιστούς για τη θεία λειτουργία. Φεύγοντας οι κρητικοί πιστοί από το σπίτι, για να πάνε στην εκκλησία και να ακούσουν το «Χριστός Ανέστη», ανάβουν στην αυλή μια μικρή φωτιά (μικρή φουνάρα) για το  κάψιμο του Ιούδα του σπιτιού, πάνω από την οποία περνούν όλοι, μικροί μεγάλοι, κάνοντας  ταυτόχρονα  το σταυρό τους και μια ευχή, δηλαδή λέγοντας π.χ. «Έτσι να καούν και οι δικοί μας προδότες και εχθροί!»

ΤΟ ΑΜΙΛΗΤΟ ΦΩΣ

Μόλις πει ο παπάς το «Δεύτε λάβετε φως», πολλοί με ένα κερί ή φαναράκι μεταφέρουν το Άγιο Φως στο σπίτι τους αμίλητοι (μόλις πάρουν το φως και μέχρι να πάνε το σπίτι δε λένε καμιά λέξη), πιστεύοντας ότι έτσι θα γίνει κάτι καλό στο σπιτικό τους ή ότι έτσι θα φύγουν οι δαίμονες.

ΤΑ ΦΑΓΗΤΑ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ

Παλιά στην Κρήτη δε σούβλιζαν αρνί το Πάσχα (ήρθε και στην Κρήτη από τους Ρουμελιώτες γαμπρούς), απλά έσφαζαν ένα σφακτό, ρίφι ή αρνί και μ’ αυτό έκαναν διάφορα φαγητά (οφτό, βραστό, κοκκινιστό, αυγολέμονο κ.ά.). Απαραίτητα υπάρχουν τα στριφτά μακαρόνια, τα καλιτσούνια, το χλωρό κ.ά.

Πηγή: http://akrasakis.blogspot.gr/2011/04/blog-post_10.html